Kunstwerk  

Op 23 februari 1950 werd op het Weesperplein het Monument van Joodse Dankbaarheid onthuld. Het monument, dat uit naam van “de Joden van Nederland aan hun beschermers in de bezettingsjaren 1940-1945” aan de stad Amsterdam werd aangeboden, was een initiatief van een aantal Amsterdamse Joden onder leiding van gemeenteraadslid Maurits de Hartogh (1876-1952). Beeldhouwer Jobs Wertheim (1898-1977) ontwierp het monument. Het monument is opgebouwd uit vijf zandstenen reliëfs met op elk een figuur. De figuren stellen berusting, afweer, bescherming, weerstand en rouw uit.  

 

Achtergrond 

Het Monument, het eerste oorlogsmonument dat na de Tweede Wereldoorlog in Amsterdam werd opgericht, was vanaf zijn onthulling omstreden. Bij de onthulling aanvaardde de burgemeester Arnold d’Ailly (1902-1967) het met gemengde gevoelens: “Want hoewel veel weerstand geboden is, zijn velen te kort geschoten” (1). De beelden en teksten op het Monument benadrukken vooral de saamhorigheid tussen Joodse en niet-Joodse Nederlanders. Een groot deel van de Nederlandse Joden had echter meer behoefte aan de herdenking van de vele doden, dan aan de uitdrukking van dankbaarheid. Meer dan driekwart van de Nederlandse Joden had de Holocaust immers niet overleefd. Bij de onthulling waren er daarom geen Joodse organisaties vertegenwoordigd. Inmiddels laten het Monument en zijn geschiedenis ook zien hoe complex de verwerking van de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust in Nederland zijn verlopen.  

Het 'Comité tot stichting van een Gedenkteken voor de Hulp in Nederland aan de Joden verleend gedurende de Oorlog aan hun Joodse landgenoten' met als voorzitter De Hartogh, zorgde voor het plan en de financiering van het monument. Na de oorlog, in 1946, werd Wertheim voorgedragen aan het comité. Als Joodse beeldhouwer wilde hij bijdragen aan de boodschap van erkenning voor de hulp die overlevenden hadden gekregen (1). 

In 1940 woonden in Nederland ongeveer 140.000 joden. Tijdens de Holocaust zijn er 104.000 van hen omgekomen of vermoord, waarvan ruim 102.000 in de concentratie- en vernietigingskampen buiten Nederland. Uit geen enkel ander West-Europees land werd een hoger percentage Joden vermoord. Ruim 5.000 joodse overlevenden keerden terug uit de kampen en naar schatting 16.000 joden hebben de Holocaust in de onderduik overleeft. De overigen wisten anderszins te ontkomen, bijvoorbeeld door te vluchten. Uit Nederland werden ook 246 Roma en Sinti gedeporteerd, waarvan er slechts 31 de oorlog hebben overleefd.

 

Kunstenaar  

Johannes Gustaaf (Jobs) Wertheim, geboren in Amsterdam, studeerde voor de oorlog een jaar in Londen en van 1922 tot 1923 modeltekenen in Hamburg (2). In 1925 legde hij zich toe aan het beeldhouwen en volgde lessen in Berlijn bij Alexander Oppler. In 1926 won hij de Prix de Rome met het kunstwerk De Verloren Zoon (het gips van het beeld staat in het Museum Beelden aan Zee), wat hem de kans gaf zijn opleiding te vervolgen in Frankrijk en Italië (3). Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd hij met zijn gezin gedeporteerd naar Westerbork en later naar Theresienstadt. Toen hij na de oorlog terugkeerde naar Nederland, legde hij zich toe op portretten en oorlogsmonumenten. 

 

Bronnen: 

(1) Hijink, R, en G. Vermeer. 'Het monument van Joodse erkentelijkheid, een teken van trots en schaamte', 2018.  

(2) RKD: Johan G. Wertheim 

(3) Mischa Wertheim Genootschap, website geraadpleegd op 25 maart 2025.  

 

Meer weten: 

'Dat rotmonumentje' – De Groene Amsterdammer 

buitenbeeldinbeeld.nl/Amsterdam_C/beschermers joden.htm 

Helden op Sokkels: Monument Joodse erkentelijkheid  

Helden op Sokkels Afl 6: Monument Joodse erkentelijkheid on Vimeo 

Dankmonument uit het Weesperplantsoen weggetakeld, bouw Namenmonument kan beginnen | Het Parool  

Nieuw Israelietisch weekblad » 14 apr 1961 - Art. 58 | Delpher 

Monument van Joodse Erkentelijkheid - Stadsarchief Amsterdam