Kunstwerk 

Op het Kleine-Gartmanplantsoen kruipen veertig levensechte varanen, agames en leguanen rond. Deze hagedissen, die samen het kunstwerk Blaauw Jan vormen, lijken mee te bewegen in de drukte van het verkeer rondom het Leidseplein. In werkelijkheid zijn ze gegoten in brons en worden ze op hun plek gehouden door ondergrondse betonblokken van 500 kilogram (1). Een diepe put in het plantsoen doet hun herkomst, hun aanwezigheid en hun verdwijnen vermoeden.  

 

Achtergrond 

Blaauw Jan is ontworpen door Hans van Houwelingen (1957): "Begin jaren negentig werd ik gevraagd een ontwerp te maken dat rust zou brengen in de stedenbouwkundige situatie daar. Het is een vreemde en drukke plek. Het is geen plein, het is geen park. Het is een zootje. Maar er gebeurt altijd wel van alles. En dat is leuk en mooi. Uiteindelijk kwam ik tot een ontwerp dat die chaos juist benadrukt".  

Van Houwelingen vernoemde het werk naar de achttiende-eeuwse kroegbaas Jan Westerhof, bijgenaamd 'Blauw Jan', die in zijn herberg aan de Kloveniersburgwal een bonte verzameling exotische dieren hield (3). De hagedissen verwijzen enerzijds naar deze dierentuin (toen 'menagerie’ genoemd) van Blauw Jan. Anderzijds verwijst de locatie van de hagedissen, tussen het uitgaansleven op en rondom het Leidseplein, naar de bijnaam van Jan Westerhof: 'Blauw’ betekent in het Bargoens 'stomdronken’ (2).  

Toen het Leidseplein en Kleine-Gartmanplantsoen een grootschalige herinrichting ondergingen, wilde Van Houwelingen meebeslissen over het ontwerp: “Ik heb destijds een totaalontwerp gemaakt. Niet alleen de hagedissen, maar de hele omgeving was deel van mijn kunstwerk. Dus ik wilde nu ook een compleet ontwerp maken. Na veel vergaderen is het gelukt.” (4). Onder het Kleine Gartmanplantsoen kwam een fietsenstalling. Van Houwelingen ontwierp hiervoor de entree. De ene zijde van de entree is een exacte kopie is van de naastgelegen Amsterdamse School brug, ontworpen door Joan van der Mey (1878-1949). Bovengronds plaatste Van Houwelingen de hagedissen weer op hun plek, zij het in een iets kleiner plantsoen.  

 

Kunstenaar  

Hans van Houwelingen volgde zijn opleiding aan de Academie Minerva in Groningen (1978-1984) en de Rijksakademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam (1985-1988) (5). Voor zijn werk ontving hij in 1988 de basisprijs van de Prix de Rome en in 2013 de Koningin Wilhelminaring. Sinds 2015 is hij lid van de Akademie van Kunsten, onderdeel van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen.  

Interventies in de stedelijke ruimte spelen een grote rol in het oeuvre van Van Houwelingen. Een bekend werk van hem is de Zuil van Lely, een 32 meter hoge zuil met daarop een standbeeld van Cornelis Lely in Lelystad (6). Ook realiseerde hij in Utrecht samen met Hamid Oujaha een enorm bakstenen straatmozaïek in de vorm van een Perzisch tapijt, met daarop zeven bronzen lammetjes (7).  

 

Bronnen 

(1) Iconische hagedissen keren terug bij Leidseplein | Het Parool  

(2) Dit kunstwerk benadrukt het zootje op het Leidseplein | Het Parool 

(3) Blaauw Jan - Stadsarchief Amsterdam 

(4) Hans van Houwelingen: ‘Ik wilde een werk maken dat de chaos eerder benadrukt dan tegengaat’ | Het Parool 

(5) Hans van Houwelingen 

(6) Hans van Houwelingen - Zuil van Lely  

(7) Het tapijt  

 

Meer weten?  

H. van Houwelingen, B. Kempers, STIFF. Hans van Houwelingen vs. Public Art. Amsterdam: Artimo, 2004.  

 

Foto's: Peter Tijhuis