Kunstwerk 

Het indrukwekkende Auschwitzmonument bestaat uit zes platliggende, gebroken spiegels van 200 bij 300 cm, bedekt met een laag glas, die over een urn met as zijn geplaatst. Op een staand stuk glas staat de oproep: ‘Nooit meer Auschwitz'. Het monument herdenkt de Holocaustslachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog, zoals concentratiekamp Auschwitz. De spiegels reflecteren de lucht en laten zo een gebroken beeld van de hemel zien. Volgens Jan Wolkers (1925-2007) wordt hiermee uitgedrukt dat "de hemel na Auschwitz nooit meer ongeschonden is" (1).   

 

Achtergrond 

De urn onder het Auschwitzmonument is in 1952 vanuit Polen naar Nederland gebracht en stond eerst op de Oosterbegraafplaats bij een gedenksteen met daarop de woorden 'Nooit meer Auschwitz'. De Auschwitz Herdenkingen die plaatsvonden bij de gedenksteen trokken steeds meer bezoekers en daarom moest de gedenkplaats uitgebreid worden. Het Nederlands Auschwitz Comité vroeg Jan Wolkers om een monument te ontwerpen om de steen te vervangen (2). Wolkers wilde geen realistisch monument maken met mensen achter tralies, want hij vond dat daarmee de verschrikkelijke gebeurtenissen in Auschwitz niet weer te geven waren. Daarom koos hij voor een abstracte aanpak. Wolkers schonk het Auschwitzmonument aan het Comité en het monument werd op de Oosterbegraafplaats onthuld door burgemeester Ivo Samkalden tijdens de herdenking van 1977 (3). In 1993 werd het monument gerestaureerd en met de urn verplaatst naar het Wertheimpark om de bereikbaarheid te vergroten en om het monument dichter in de buurt van andere joodse monumenten te plaatsen, zoals de Hollandsche Schouwburg en het Joods Verzetsmonument (4). Het monument is kwetsbaar en al meerdere keren door vandalisme beschadigd geraakt. In 2024 heeft de gemeente Amsterdam toegezegd dat het monument gerestaureerd zal worden, omdat het glas inmiddels dof is geworden en er bruine lijmstrepen door het glas te zien zijn. De restauratie zal waarschijnlijk in 2025 of 2026 plaatsvinden (5). 

 

Kunstenaar  

Jan Wolkers is zowel schrijver als beeldend kunstenaar en werd geboren in Oegstgeest. Tijdens de Tweede Wereldoorlog volgt hij een aantal kunstlessen, maar in 1944 duikt hij onder om de arbeidsdienst in Duitsland te ontlopen. Na de oorlog studeert hij aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag en de Rijksacademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam en in 1955 wordt één van zijn eerste beelden (Jongen met haan) in opdracht van de gemeente Amsterdam geplaatst. Wolkers heeft drie fasen gehad in zijn kunstenaarscarrière. Hij begon met figuratieve kunst en bronzen beeldhouwkunst, maar verruilde deze stijl in de jaren '60 en '70 voor een abstracte stijl waarin hij gebruik maakte van allerlei alledaagse, banale materialen, zoals afval en koeienstront. In deze abstracte fase brengt Wolkers ook zijn eerste boeken uit en ontwerpt hij het Auschwitzmonument. Door het maken van dit monument kwam hij erachter wat er allemaal mogelijk was met het materiaal glas. Rond 1987 verandert hij opnieuw van stijl en raakt hij gefascineerd door licht. Glas komt dan steeds vaker terug in zijn sculpturen en hij maakt ook pointillistische schilderijen. Een overeenkomst in deze drie verschillende perioden is dat hij gebruik blijft maken van gestructureerde, geometrische vormen en vasthoudt aan een sobere, eenvoudige stijl. Inmiddels heeft Wolkers meerdere kunstwerken in de openbare ruimte van Amsterdam en andere plaatsen op zijn naam staan (6). 

 

Bronnen 

(1)  Spiegelmonument Nederlands Auschwitz Comité 

(2)  Spiegelmonument Nederlands Auschwitz Comité 

(3)  Artikel in De Volkskrant, 13 maart 1992, Delpher 
(4)  Artikel in Trouw, 2 juni 1992, Delpher 

(5)  Bruine lijmstrepen ontsieren het Spiegelmonument, Het Parool 

(6)  Jan Wolkers, Paul Steenhuis en Erna Staal. Jan Wolkers, Waanders, 2002. Pagina 28-30, 55, 202-212. 

 

Meer weten?  

Jan Wolkers, Paul Steenhuis en Erna Staal. Jan Wolkers, Waanders, 2002.