Mbulu Gnulu, een hoofd op drie pootjes.

Schuin naast de oer-Hollandse molen 'De Gooyer', vlakbij het Scheepvaartmuseum en tegenover de scheepswerf 't Kromhout staat een Afrikaans beschermingsbeeld bovenop een peperbus. Leuk, maar heeft dat ook een reden?

De naam zegt het al, maar voor wie de West-Afrikaanse Bantu-taal nog niet beheerst: Mbulu Gnulu betekent letterlijk 'de verbeelding van de geest van de dode'. Deze Mbulu Gnulu is in 1991 geplaatst op een reclamezuil op de hoek van de Czaar Peterstraat en de Oostenburgergracht. Als je goed naar het geheel kijkt valt er een lichaam in te herkennen. In ieder geval een hoofd. Weliswaar in de vorm van een oranje rugbybal met roodwitte hoorns, paarse uitsteeksels en een grote inham in het midden met daarin drie gele ballen, maar niettemin een hoofd, en niet zo'n kleintje ook.

Geen toeval, want in de West-Afrikaanse beeldenkunst is het groot afbeelden van dit lichaamsdeel gebruikelijk om de concentratie van spirituele krachten te benadrukken. In feite is niets toevallig aan dit beeld. Zo symboliseert het gat in het midden de desintegratie van het lichaam na de dood en hebben ook de paarse stangen een reden om uit het hoofd te steken. Ze verwijzen naar de uitstraling van de geest. Deze symboliek is geheel West-Afrikaans, ondanks dat dit een moderne versie van de oorspronkelijke reliekhouder is. De Mbulu Ngulu is een beschermer van de doden. De Kota-stam uit het West-Afrikaanse Gabon vervaardigde beelden om geesten van voorouders te verbeelden en te vereren. Ze werden traditioneel uit hout gesneden, bedekt met brons en op een mand met overblijfselen van een voorouder geplaatst. In tijden van crisis werden ze gevraagd om advies en versterking van krachten. Desgevraagd konden de beelden ook een overspelige vrouw tot wanhoop drijven. In de 20e eeuw raakten ze uit de gratie en werden verbannen of verwoest.

Ondanks deze rijke Afrikaanse voorgeschiedenis is de maker van Mbulu Gnulu Nederlands. Alexander Schabracq woont en werkt in Amsterdam, maar laat zich inspireren door primitieve kunst uit verre oorden. Hij is zeker niet de eerste. De hoekige en vierkante vormen in Picasso's omstreden schilderij Les Demoiselles d'Avignon verraadden al in 1907 een inspiratie uit de Afrikaanse beeldenkunst. Het is een van de werken die leidden tot het ontstaan van een nieuwe kunststroming, het kubisme.

Om niet af te dwalen, wat doet een Afrikaanse reliekhouder dan toch op een zuil vol met reclameposters in het centrum van Amsterdam? Simpel genoeg: hij vervult zijn oorspronkelijke functie en waakt over het drukke kruispunt. Alleen waakt hij hier over de levenden in plaats van de doden. Omdat de Mbulu Ngulu traditioneel op een mand met overblijfselen van een voorouder geplaatst werd, staat hij nu bovenop een peperbus. Het is een simpel beeld, 'een hoofd op drie pootjes' en een beschermer. Mocht je dus een keer oversteken op dit kruispunt, dan weet je dat er een Mbulu Gnulu over je waakt. En da's toch een verdomd fijn gevoel.

Bron: Babel, Maandblad van de Faculteit der Geesteswetenschappen UvA, Jaargang 17 nummer 3, November 2008. Tekst: Julie Hrudova.