I

Muurschildering  Chile vencerá

Jorge Kata Núñez  (1953)

 

Deze bijzondere muurschildering Chile vencerá werd in 1981 in een paar dagen gerealiseerd door Chileense politieke vluchtelingen onder leiding van kunstenaar Jorge Kata Núñez (1953), ook vluchteling en destijds leider van het Chileense kunstenaarscollectief Brigada Ramona Parra (BRP). In 2018 is de muurschildering herontdekt tijdens sloopwerkzaamheden op deze plek en in 2022 is het gerestaureerd door Jorge Kata Núñez en Chileense kunstenaar Juan Heinsohn. Dit stukje politieke en culturele geschiedenis blijft zo behouden.

 

‘Kata’ verbleef net als vele andere gevluchte Chilenen in die tijd in Nederland, omdat hij door het Chileense dictatoriale regime was verbannen. Het werk vertelt het verhaal over de dictatuur in zijn thuisland. Het paardenhoofd staat voor kracht van het volk. De vrouw en man die samen een ster tillen symboliseren de hoop. En verder is er een spandoek te zien met de tekst 'Nee tegen fascisme'.

 

‘Dertig meter in drie minuten’

Toen Chileense politieke vluchtelingen na de militaire staatsgreep van 11 september 1973 tegen de socialistische president Salvador Allende naar Nederland kwamen, namen zij ruime ervaring met muurschilderingen mee. De Mexicaanse schilder David Alfaro Siqueiros, die in de Spaanse burgeroorlog muurschilderingen had gemaakt, had deze politieke kunstvorm begin jaren veertig in Chili geïntroduceerd. Eind jaren zestig kwam de beweging goed op gang met schilderbrigades van jongeren ter ondersteuning van de verkiezingscampagne van Allende. Dat was toen illegaal. Kata, geboren in 1953 in Valdivia in het zuiden van Chili, vertelde daarover in 2013: “Ik was al jong goed in tekenen en zette bij de muurschilderingen de grote lijnen uit die daarna door anderen werden ingekleurd. Dat moest heel snel gebeuren, want de politie en de rechtse groeperingen konden elk moment komen. We hebben een keer een muurschildering van dertig meter in drie minuten gemaakt.”

Nadat Allende in 1970 de verkiezingen had geworden, konden de brigades legaal aan de slag. Kata: “We schilderden minder teksten en meer symbolen in veel kleuren, zoals melk voor kinderen, sterren en bloemen. Het was een idealistische, romantische tijd.” Na de staatsgreep gingen Kata en anderen door, maar dat was erg gevaarlijk: “In 1974 ben ik opgepakt en langdurig gemarteld. Ik werd tot twintig jaar veroordeeld. Een paar jaar later werd dat omgezet in ballingschap.”

 

Kleurrijk

Na aankomst in Nederland in 1977 zat Kata weer snel bij een schilderbrigade. Hier was het werk legaal en kon hij via kunstopleidingen zich breder als kunstenaar ontwikkelen. Kata heeft in Nederland ongeveer zeventig muurschilderingen gemaakt. Ze droegen eraan bij om de omgeving kleurrijker te maken en gaven bekendheid aan de strijd van Chilenen tegen de dictatuur.

Verreweg de meeste Chileense muurschildering in Nederland zijn inmiddels verdwenen. In Rotterdam is wel iets gerestaureerd en zijn ook muurschilderingen van na 1990 – het einde van de dictatuur in Chili - met deels nieuwe thema’s en een wat andere stijl nog te zien, vooral van Kata en de iets jongere Juan Heinsohn. Die kunstenaars zaten destijds bij brigades van verschillende linkse partijen, maar zijn inmiddels allang goede vrienden.

 

Restauratie

Samen hebben ze in de zomer van 2022 in opdracht van de van MRP (de ontwikkelaar) en Kroonenberg (eigenaar van de muur) gewerkt aan de restauratie van Chile Vencerá, de muurschildering op het Osdorpplein. De verf zat er nog goed op. Alleen waar nodig hebben beide kunstenaars de schildering schoongemaakt en overgeschilderd met dezelfde kleuren. Sommige delen zijn nog als het oorspronkelijke werk en het verschil is niet te zien.

Het is extra bijzonder dat deze muurschildering als één van de enige in zijn soort bewaard is gebleven in Nederland. Hiermee blijft een belangrijk stukje politieke en culturele geschiedenis, op anderhalve kilometer afstand van het Allende-monument, behouden.

Zichtbaar voor het publiek

Ondanks dat deze plek ook in de nieuwbouw een open ruimte weliswaar privé zone zou blijven, is er samen met architect Jan Dittmar en kunstenaar René Knip getracht de muurschildering meer zichtbaar te krijgen voor het publiek. Dit mede op verzoek van de gemeente Amsterdam. De foto in de lichtbak is van Patrick Cooper. De aanlichting van de muurschildering is een advies van Tom Verheijen.

Onderzoek

In 2018 is er begonnen met de werkzaamheden van de herontwikkeling van dit stukje Osdorpplein. Bij de sloopwerkzaamheden kwam de muurschildering tevoorschijn. Deze zat zo’n 40 jaar lang verborgen tussen 2 muren. Weinig mensen wisten van het bestaan ervan want al snel na het realiseren van deze schildering in 1981 is er gebouwd en verdween de schildering achter een muur. Annemieke Witteveen (MRP) wist al snel dat het niet zomaar een schildering was en is verder onderzoek gaan doen.

Fridjof van den Berg, haar vroegere docent van de TU Delft die in de jaren tachtig als architect veel aan de Meervaart heeft gewerkt, bracht haar op het pad van Brigada Ramona Parra. Fridjof werkte in 1978 voor het Tropenmuseum en maakte decorstukken die werden beschilderd door dit Chileense collectief in het kader van een project Kinderen van Latijns Amerika’ om aan kinderen in Nederland uit te leggen wat er speelde in Chili.

Via het contact met Jan Meijer van het Volkstheater Rotterdam en Siebe Thissen van het Centrum Beeldende Kunsten (CBK/BKOR) Rotterdam kwam Jorge Kata Núñez in beeld.

Kata, die in 2012 na 35 jaar in Nederland weer naar Chili was teruggekeerd, was toevallig in Nederland. Hij was in Rotterdam voor de restauratie van een grote muurschildering en expositie Reencuentro (Weerzien) van zijn grafische werk. Annemieke kwam met Kata in contact en na een bezoek samen op het Osdorpplein waarbij ook Juan aanwezig was, bevestigde Kata dat de muurschildering in 1981 onder zijn leiding was gemaakt door de schildersbrigade Brigada Ramona Parra.

Foto’s: Patrick Cooper, Amaury Miller, Visual Project, MRP

Tekst: Annemieke Witteveen, MRP.

Bronnen: o.a. bericht van Stichting Zona Franca (Juan Heinsohn) 11 juli 2022, artikel La Chispa door Jan Kievid (2022), interview met Jorge Kata Núñez in 40 jaar, 40 verhalen. Chileense vluchtelingen en solidariteit, Amsterdam 2013.